Gdybyśmy chcieli być w zgodzie z historią, powinniśmy w ten marsz wyruszyć we wtorkową noc. Ale kto by nas wtedy zobaczył?

Powstańcom zależało na elemencie zaskoczenia, nam wprost przeciwnie - chcieliśmy, aby spotkało nas jak najwięcej radzyniaków, którzy przyłączą się do nas i wspólnie staną przed mogiłą powstańców. 150 lat temu się nie udało, w niedzielę 20 stycznia 2013 roku cel został osiągnięty.

Po wyjściu z OHP w Maryninie, ulicą Powstania Styczniowego i Jana Pawła II, dotarliśmy do krzyża powstańczego przy ulicy Powstańców Styczniowych. Półtora wieku temu w tym miejscu były jedynie łąki, na których pochowano spiskowców - dzisiaj to uliczka, jakich wiele w naszym mieście. Wyróżnia ją jednak krzyż i opowieści, jakie snują o bohaterach mieszkańcy.

Już od ulicy Wisznickiej do naszej grupki zaczęli przyłączać się inni radzynianie i razem dotarliśmy do mogiły. Po krótkim wystąpieniu komendata Radzyńskiego Stowarzyszenia Kawaleryjskiego Radosława Skowrona, rekonstruktorzy wystawili wartę honorową przed powstańczym krzyżem i zapalili znicze. O tym, jak wyglądała pierwsza noc powstania w Radzyniu opowiedziała także pani Maria Kojtych, wieloletnia nauczycielka w Szkole Podstawowej Nr 1. 

Kiedy podejdziecie do powstańczego krzyża, na metalowej tabliczce ujrzycie 4 nazwiska. Jest wśród nich jedno, na które chciałbym zwrócić Waszą szczególną uwagę. Marcin Pyrkosz - oto jego historia, którą poznałem ze znakomitej książki Jacka Pożarowszczyka, pt.: "Powstanie Styczniowe w powiecie radzyńskim. Walki powstańcze 1863-1864".

W nocy z 22 na 23 stycznia 1863 padał gęsty śnieg z deszczem. Spiskowcy wyruszyli na Radzyń z lasu na trakcie wohyńsko- radzyńskim. Zanim się to jednak stało, około północy w miejsce zbiórki ze 100 mieszczanami przybył z Radzynia Marcin Pyrkosz. Grupa ta nie miała przy sobie żadnej broni. Pomimo słabego uzbrojenia przystąpiono jednak do ataku na miasto, którym dowodził Bronisław Deskur. Pyrkosz miał zaatakować koszary i postanowił negocjować z  naczelnikiem batalionu Borozdynem. O tragicznych losach Pyrkosza i jego oddziału dowiadujemy się właśnie z cytowanych w książce zapisków Deskura:

(...) Pyrkosz obsadził dom kwatery oficerskiej tylko od ulicy, wszedł z kilkoma powstańcami do środka i miał dłuższą przemowę do zebranych tam oficerów. Borozdyn, naczelnik batalionu znał się dobrze z Pyrkoszem, zaproponował mu, aby się z nim napił, a później wszyscy połączą się z powstańcami. W trakcie tego szepnął służącemu, aby ten wyskoczył oknem na nieobsadzone podwórze i przyprowadził najbliżej stojącą kompanię wojska. Za chwilę też Moskale rozbili garstkę ludzi Pyrkosza, a wpadłwszy do środka kwatery, zakłuli go wraz z towarzyszącymi mu powstańcami.

Tak swoje życie zakończył podczas pierwszej bitwy w powstaniu w powiecie radzyńskim, 37-letni Marcin Pyrkosz. W walkach w Radzyniu Polacy stracili łącznie 20 ludzi, Rosjanie 5 zabitych, w tym gen. Kannabicha i ppłk. Mejbauma oraz 8 rannych. Po bitwie Rosjanie zabarykadowali się w pałcu, skąd całą noc prowadzili ostrzał. Nad ranem przeszukiwanie okolicy rozpoczęli Kozacy. Jak zakończyło się powstanie, pamiętamy z lekcji historii. Był to jednak zryw, w którym Radzyń i cały powiat odegrał bardzo dużą rolę, a bez Powstania Styczniowego losy naszego kraju mogłby potoczyć się zupełnie inaczej.

Zachęcam do odwiedzin mogiły powstańców oraz do czynnego uczestniczenia w uroczystościach rocznicowych, organizowanych w naszym mieście. Jak wędrowaliśmy do Radzynia z rekonstruktorami, zobaczycie na zdjęciach.