Radzyń Podlaski - Nasze miasto z dobrej strony! Mamy 28 marca 2024 imieniny: Anieli, Jana

Tautologie, pleonazmy…

Mariusz Szczygieł   
środa, 19 września 2012 08:28

Andrzej KotyłaPleonazm (z gr. pleonasmos „nadmiar"), potocznie: masło maślane – wyrażenie, w którym jedna część wypowiedzi zawiera te same treści, które występują w drugiej części; jeden z częstych i jakże mało obecnych w świadomości użytkowników języka błędów logiczno-językowych.

Pleonazm to powtórzenie w zdaniu lub zwrocie jednego wyrazu wynikającego z drugiego (posiadającego cechę drugiego), na przykład: „fakt autentyczny" – istotą faktu jest to, że jest on autentyczny lub klasyczne już: „masło maślane" – maślany to element określający masło ewentualnie: „cofać się do tyłu". Czy można cofać się do przodu albo np. w bok? Nie ma więc potrzeby dodawania tych dodatkowych wyrazów, które stanowią zbędny balast semantyczny czytaj: czynią wypowiedź obciążoną znaczeniowo, a jej autorowi nie przysparzają splendoru. Pleonazm dopuszczalny jest jednak jako zabieg literacki, podkreślający oba zwroty, na przykład „tylko i wyłącznie" chociaż – rzecz jasna – zarówno „tylko", jak i „wyłącznie" to wyrazy bliskoznaczne.

Miałem kiedyś (na szczęście krótko) szefa, który podczas głosowania zwracał się do siedzących na sali (na sali – to też ciekawe!) słowami: „Kto jest za, proszę o podniesienie ręki..." i tu następowała podpowiedź: „do góry". Wtedy każdy wiedział, jak ma podnieść rękę.

Nieco czym innym jest tautologia. Jest to błąd leksykalny polegający na powtórzeniu całego znaczenia jednego wyrazu w drugim, na przykład: „dlatego, bo" – powinno się mówić „dlatego, że". „tworzenie i produkcja" – cechą produkcji jest przecież tworzenie czegoś. Inny przykład: „geneza i pochodzenie" – nie wymaga chyba w tej sytuacji komentarza. Zatem w skrócie: Pleonazmy związane są z wyrazami o podobnym znaczeniu, a tautologie z takimi, które znaczenie mają takie same.

Inne rozpowszechnione, a raczej rozplenione w naszym języku przykłady: akwen wodny, błędna pomyłka, kontynuować dalej, okres czasu, spadać w dół, głupi wariat, potencjalne możliwości, przychylna aprobata, poprawa i polepszenie zdrowia, ranga i znaczenie społeczne zawodu, np. nauczyciela. Sam, drogi Czytelniku spróbuj określić, czy są to pleonazmy, czy też tautologie.

Najczęstszą przyczyną niecelowego używania pleonazmów i tautologii jest nierozumienie znaczenia wyrazów albo mechaniczne powtarzanie zasłyszanych stereotypów brzmieniowych. Bądźmy więc czujni! Pleonazmy i tautologie czają się na nas w każdym zdaniu. Błędom tym mówimy zdecydowane NIE!

Anegdotka z życia:

Dawno, dawno temu, jeszcze w latach osiemdziesiątych ubiegłego stulecia, misja naprawiania języka ludzkiego była mi nieobca. Kiedy przeto zobaczyłem był (czas zaprzeszły – plusquamperfectum – dziś nieużywany!) w sklepie ze słodyczami i napojami usytuowanym niedaleko mojej ukochanej szkoły „Jedynki" napis: „Oręrzady brak", postanowiłem działać. W dłuższym wywodzie wyjaśniać zacząłem pani sklepowej (tak się wówczas jeszcze mówiło), że wyraz „oranżada" wywodzi się od francuskiego, a właściwie już międzynarodowego słowa „orange" – czytaj: oranż i z tego względu należy pisać go z zastosowaniem „a" w pierwszej sylabie i „ż" z powodów dwu: wymiany na „g" i obcego pochodzenia tegoż leksemu.

Pani sklepowa, wybałuszywszy błagające o odrobinę rozumu oczy, wrzasnęła na mnie tak, że słychać było w nieodległej Oranżerii: „JAK PANU NIE SMAKUJE, TO MOŻE PAN NIE PIĆ!!!" Była to – jak dotąd – najbłyskotliwsza spośród spotkanych przeze mnie zmiana kwestii spornej – starej jak świat metody na wygrywanie dyskusji i kłótni. Od tej pory w miejscach publicznych nie udzielam się jako naprawiacz języka ojczystego.

Zadanie domowe:

Kto z miłych Czytelników wskaże inne przykłady pleonazmów i tautologii gnieżdżących się w naszym języku? Zapewniam: jest ich wiele!

Post scriptum:

Na deser podam kilka dotkliwych przykładów pleonazmów, niektóre z pogranicza przyzwoitości: „godzina czasu" (po co dodawać „czasu"?), „kopnij to nogą!" (a potrafisz kopać ręką?), „penis męski" (żeńskich penisów, ku mej żałości, nie ma), „pierwszy prototyp" (prototyp sam w sobie jest pierwszy), „pierwszy nokaut" (nokaut kończy walkę i jest tylko jeden), „nałogowy alkoholik (alkoholików nienałogowych nie ma), „homoseksualny gej" (a czy geje są heteroseksualni?), „gorący płomień" (płomień przecież jest gorący), „zaciśnięta pięść" (która pięść nie jest zaciśnięta?), „iść na piechotę" (nie można iść np. na rowerze), „zabić się na śmierć" (nie można się zabić i nadal żyć), „pierwsza premiera" przeważnie premiera to pierwsze pokazanie czegoś – np. spektaklu – publiczności).

 

Komentarze  

 
#1 RE: Tautologie, pleonazmy…krytyk 2012-09-19 09:01
Moje ulubione zwykle pojawiają się w języku urzędowym - dla wrażliwców językowych tego rodzaju pisma to prawdziwy horror - i tak np. "w dniu ..." - i tu pada data, podobnie: "w miesiącu... "- tu podaje się miesiąc. Czy, dajmy na to, 19 września 2012 może być czymś innym niż dniem? Czy wrzesień może być z kolei czymś innym niż miesiącem?
 
 
#2 pleonazmykaga 2012-09-19 09:04
Mam dwie propozycje, mam nadzieję że trafne: "mimika twarzy" i "powtórzę raz jeszcze".
 
 
#3 pleonazmybolo2 2012-09-19 11:10
:lol: i po co pisać takie bzdury . :P
 
 
#4 RE: Tautologie, pleonazmy…kefcik1060 2012-09-19 11:44
Cofnij do tyłu :o
 
 
#5 RE: Tautologie, pleonazmy…luczy100 2012-09-19 11:52
Podczas trwającej audycji programu trzeciego "Za, a nawet przeciw", Pani rzecznik Służby Celnej wypowiedziała się:"...kontrole ogólnopolskie, zakrojone na cały kraj.." :-)
 
 
#6 do bolakrytyk 2012-09-19 12:49
I po co w ogóle odwiedzasz ten portal, skoro ciągle ci się coś nie podoba?
 
 
#7 błędyaśka 2012-09-19 12:54
O tak, ja też zwracam na to uwagę. Częstym błędem jest „miesiąc maj". Spotkałam się z „drugim alter ego", „podskakiwaniem do góry", „zanotowaniem w notatce", „sprzeciwem przeciwko" i „bo ponieważ".

Byłoby cudownie, gdyby napisał Pan któregoś razu o „w każdym bądź razie", bo już nerwowo nie wytrzymuję. Pozdrawiam. :D
 
 
#8 wyrazenie "w każdym badź razie"...akotyla 2012-09-19 15:09
...nie jest poprawne. Mówimy w każdym razie. W każdym bądź razie, bardzo rozpowszechnione szczególnie w języku potocznym, nie zasługuje na aprobatę ze względu na to, że jest skrzyżowaniem wyrażeń w każdym razie i bądź co bądź. Klarownie wytłumaczył kiedyś tę kwestię wybitny językoznawca prof. Walery Pisarek. Otóż partykuła bądź znaczy dokładnie to samo, co człon -kolwiek dodawany do zaimków: kto, co, jak, gdzie, kiedy. Możemy powiedzieć: ktokolwiek albo kto bądź, cokolwiek albo co bądź, jakkolwiek albo jak bądź, gdziekolwiek albo gdzie bądź, kiedykolwiek albo kiedy bądź. Nie wolno zatem łączyć w jednym wyrazie zaimka zakończonego członem -kowiek z wyrazem bądź, bo wyjdą z tego twory ktokolwiek bądź, cokolwiek bądź itp. A że każdy jest bliski znaczeniowo wyrazom jakikolwiek, ktokolwiek, wyrażenie każdy bądź tak samo nie ma sensu, jak ktokolwiek bądź . Tak więc wystrzegajmy się na pewno w piśmie i starannym mówieniu błędnego w każdym bądź razie.
 
 
#9 Dla wszystkichLomoZ 2012-09-19 16:58
Być u władzy, PSL
 
 
#10 RE: Tautologie, pleonazmy…czarna mamba 2012-09-19 20:14
"wrócić z powrotem", "zacząć od nowa"
 
 
#11 filozoficznieJan Zdziarski 2012-09-19 21:58
każdy człowiek jest istotą rozumną - "zatracić rozum"
 
 
#12 co Pan na to;badek 2012-09-20 14:53
mieć swój własny dom
to jest moje własne zdanie itp....
 
 
#13 przykładoski 2012-09-20 19:45
przykład z życia codziennego: cham bez kultury
 
 
#14 krytyk, kaga, kefcik1060, luczy100, aśka, czrna mamba, badek, oski...akotyla 2012-09-21 05:53
..przykłady trafne. Bolo2, Lomo7, j-zdziarski - pretekstu do dialogu brak.
 
 
#15 Biernik czy dopełniacz?krytyk 2012-09-21 09:56
Panie Andrzeju, proszę "skrobnąć" jakiś tekścik o "wymierających" dopełniaczach, "mordowanych" wszem i wobec przez bierniki. Ja już nie mogę znieść tego nieodróżniania kogo? czego? od kogo? co? Np.: "Potrzebuję papier do drukarki." Pozdrawiam
 
 
#16 problem błędów fleksyjnych...akotyla 2012-09-21 10:32
...czyli łamiących tradycyjne formy odmiany wyrazów wykracza poza rozmiar wpisu, więc odniosę się doń w którymś z kolejnych odcinków "Aby język...".Niewątpliwie ma Pan rację:, np. Przestrzegać przepisy czy przepisów itd.
 

Zaloguj się, aby dodać komentarz. Nie masz jeszcze swojego konta? Zarejestruj się.

Dywan shaggy 180x270
Dywan shaggy 180x270
czwartek, 21 marca 2024
noimage
Tort
czwartek, 28 marca 2024